กฎหมายใหม่เกี่ยวกับสารเคมีที่ควรรู้: ผู้ประกอบการต้องปรับตัวอย่างไร

การบริหารจัดการสารเคมีในประเทศไทยกำลังก้าวเข้าสู่ยุคใหม่ที่เข้มงวดและเป็นระบบมากขึ้น ภาครัฐมีการปรับปรุงกฎหมายหลายฉบับเพื่อให้การควบคุมสารเคมีมีความปลอดภัย เป็นไปตามมาตรฐานสากล และลดความเสี่ยงต่อสิ่งแวดล้อมและสุขภาพของประชาชน ผู้ประกอบการที่นำเข้า ผลิต จำหน่าย หรือใช้สารเคมีจึงจำเป็นต้องติดตามความเปลี่ยนแปลงของกฎหมายอย่างใกล้ชิด

บทความนี้จะสรุปและอธิบายรายละเอียดของ “กฎหมายใหม่เกี่ยวกับสารเคมีที่ควรรู้” เพื่อให้ผู้ประกอบการสามารถปรับตัวได้ทัน ป้องกันความผิดทางกฎหมาย และสร้างความน่าเชื่อถือ

การปรับปรุงรายการวัตถุอันตรายและการขออนุญาต

กฎหมายหลักที่เกี่ยวข้องกับการควบคุมสารเคมีในประเทศไทยคือ พระราชบัญญัติวัตถุอันตราย พ.ศ. 2535 และฉบับแก้ไขเพิ่มเติม โดยมีหน่วยงานกำกับดูแลหลักคือกรมโรงงานอุตสาหกรรมซึ่งมีการทบทวนรายการวัตถุอันตรายเป็นระยะเพื่อให้สอดคล้องกับความเสี่ยงของสารเคมีที่มีการใช้งานในภาคอุตสาหกรรมจริง

 จุดสำคัญของการปรับปรุงในปี 2025

• สารเคมีหลายชนิดถูกปรับจากวัตถุอันตรายประเภทที่ 2 → ประเภทที่ 3 → ต้องขออนุญาตก่อนนำเข้า ผลิต หรือจำหน่าย
• เพิ่มรายการวัตถุอันตรายใหม่ โดยเฉพาะสารตั้งต้นทางเคมีที่อาจนำไปใช้ในกระบวนการผลิตที่ผิดกฎหมาย
• มีการปรับปรุงเกณฑ์การจัดเก็บและขนส่งสารเคมีบางประเภทให้เข้มงวดขึ้น

 คำแนะนำ

• ตรวจสอบรายการสารเคมีที่ใช้อยู่ประจำในธุรกิจ ว่าเข้าข่ายประเภทใด
• หากเป็นประเภท 3 ให้รีบดำเนินการขอใบอนุญาตกับกรมโรงงานอุตสาหกรรม
• เก็บสำเนาใบอนุญาตและเอกสารประกอบไว้เพื่อตรวจสอบได้ตลอดเวลา

การบังคับใช้ระบบ GHS และ SDS อย่างเคร่งครัด

ประเทศไทยได้บังคับใช้ระบบ Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS) อย่างเป็นทางการ โดยเฉพาะกับสถานประกอบการที่มีสารเคมีอันตราย ระบบนี้เป็นมาตรฐานสากลที่ใช้ในการจัดประเภทและติดฉลากสารเคมี เพื่อความปลอดภัยของผู้ใช้งานและผู้ปฏิบัติงานในห้องแล็บหรือโรงงาน

 สิ่งที่ต้องมี

1. ฉลากสารเคมี (Label) ต้องมี
• คำเตือน (Signal Words) เช่น Danger หรือ Warning
• สัญลักษณ์ (Pictograms) ที่เป็นไปตาม GHS เช่น รูปหัวกะโหลก, เปลวไฟ, เครื่องหมายตกใจ ฯลฯ
• ข้อมูลผู้ผลิต/ผู้นำเข้า และคำแนะนำการใช้งานอย่างปลอดภัย
2. เอกสารข้อมูลความปลอดภัย (SDS) ครบ 16 หมวด เช่น
• ข้อมูลการจำแนกสาร
• มาตรการปฐมพยาบาล
• การจัดการและการเก็บรักษา
• ข้อมูลด้านพิษวิทยาและสิ่งแวดล้อม
• ข้อมูลผู้ผลิตและช่องทางติดต่อ

 หากไม่มีฉลากและ SDS ที่ถูกต้อง อาจถูกสั่งห้ามจำหน่าย และมีโทษทางกฎหมาย

ตัวอย่างสารเคมีที่มักถูกตรวจเข้ม

• ตัวทำละลาย (Solvent)
• กรด-ด่างเข้มข้น
• โลหะหนัก
• สารไวไฟ

มาตรการควบคุมการเก็บรักษาและขนส่งสารเคมี

ภายใต้กฎหมายใหม่ มีการเข้มงวดด้านการจัดเก็บและขนส่งสารเคมีเพื่อป้องกันอุบัติเหตุและผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะสารเคมีที่จัดอยู่ในกลุ่มไวไฟ กัดกร่อน หรือเป็นพิษ

 แนวทางสำคัญ

• ต้องมีพื้นที่เก็บสารเคมีแยกประเภทชัดเจน (เช่น แยกสารไวไฟจากสารออกซิไดซ์)
• ต้องติดตั้งระบบระบายอากาศ ป้องกันการรั่วไหล และระบบดับเพลิงตามมาตรฐาน
• ต้องมีอุปกรณ์ความปลอดภัยส่วนบุคคล (PPE) สำหรับผู้ปฏิบัติงาน
• ต้องมีเอกสารแสดงรายการสารเคมีและแผนบริหารความปลอดภัย (Chemical Safety Plan)

 การขนส่ง

• รถขนส่งต้องมีเครื่องหมายเตือนตามประเภทสารเคมี
• ผู้ขับขี่ต้องผ่านการอบรมด้านการขนส่งวัตถุอันตราย
• ต้องมีใบอนุญาตขนส่งวัตถุอันตราย และมีแผนเผชิญเหตุกรณีสารเคมีรั่วไหล

การควบคุมสารเคมีที่มีความเสี่ยงสูง (Precursor Chemicals)

สารบางชนิดถูกกำหนดให้เป็น “สารควบคุมพิเศษ” หรือ “สารตั้งต้น” ซึ่งอาจถูกนำไปใช้ในกระบวนการที่ผิดกฎหมาย เช่น การผลิตยาเสพติดหรือวัตถุระเบิด เช่น โซเดียมไซยาไนด์, กรดซัลฟิวริกเข้มข้น เป็นต้น หน่วยงานหลักที่กำกับดูแลคือสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาและสำนักงานตำรวจแห่งชาติ

 ผู้ประกอบการต้องปฏิบัติดังนี้

• มีเอกสารรับรองที่มาที่ไปของสาร (ใบกำกับภาษี, ใบอนุญาตนำเข้า, เอกสารซื้อขาย)
• ตรวจสอบและบันทึกข้อมูลผู้ซื้อปลายทาง
• จัดทำระบบติดตามสารเคมีในคลัง (Inventory Control)
• แจ้งหน่วยงานรัฐหากมีการรั่วไหลหรือการใช้งานผิดปกติ

บทลงโทษและการบังคับใช้

ภาครัฐให้ความสำคัญกับการบังคับใช้กฎหมายสารเคมีอย่างจริงจังมากขึ้นในปี 2025 โดยมีมาตรการดังนี้

• การสุ่มตรวจสถานประกอบการและคลังสารเคมี
• การเพิกถอนใบอนุญาตกรณีพบการกระทำผิดซ้ำ
• การปรับทางปกครองสูงสุดหลายแสนบาท และโทษจำคุกในบางกรณี
• การยึดและทำลายสารเคมีที่ไม่มีใบอนุญาตหรือผิดเงื่อนไข

 คำแนะนำ

• ตรวจสอบใบอนุญาตเป็นประจำทุกปี
• เก็บบันทึกการซื้อ-ขาย-ขนส่งอย่างเป็นระบบ
• จัดอบรมความปลอดภัยสารเคมีให้พนักงานอย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง
• จัดทำแผนเผชิญเหตุและซ้อมแผนตามข้อกำหนด

แนวโน้มในอนาคต “Smart Chemical Management”

รัฐบาลกำลังพัฒนาระบบบริหารจัดการสารเคมีแบบดิจิทัลเพื่อให้การกำกับดูแลและการขออนุญาตเป็นเรื่องง่าย โปร่งใส และตรวจสอบได้ เช่น

• ระบบแจ้งและต่ออายุใบอนุญาตออนไลน์ผ่านกรมโรงงานอุตสาหกรรม
• ระบบฐานข้อมูลสารเคมีแห่งชาติ (National Chemical Inventory)
• การเชื่อมโยงข้อมูลการขนส่งกับระบบของหน่วยงานรัฐ
• การใช้ QR Code บนบรรจุภัณฑ์เพื่อสแกนข้อมูล GHS และ SDS

 สำหรับผู้ประกอบการ นี่เป็นโอกาสในการลดภาระเอกสารและขั้นตอนราชการ เพิ่มความน่าเชื่อถือของบริษัท และเตรียมความพร้อมเข้าสู่การตรวจสอบแบบเรียลไทม์

เช็กลิสต์สำหรับผู้ประกอบการ

ขอบคุณแหล่งที่มา:
- กรมโรงงานอุตสาหกรรม
https://www.diw.go.th
- กรมควบคุมมลพิษ
https://www.pcd.go.th
- กรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน
https://www.labour.go.th
- สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา
https://www.fda.moph.go.th
- Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals
https://unece.org